آشنایی با هفت خواهران نفتی

همانگونه که پیش از این نیاز بیان شده بود، بازیگران عرصه نفت را به برخی از کشورها و برخی از نهادهای مهم نفتی تقسیم می کنند که در نوشته­های پیشین به برخی از این کشورها اشاره شد، در ادامه با برخی از نهادها و سازمان های مهم، آشنا می­شویم.

 شرکت­های چندملیتی نفتی (میرترابی، ۱۳۸۷: ۲۲۴- ۲۳۰)

شرکت­های چندملیتی نفتی که از آنها تحت عنوان غول­های نفتی(Oil Majors) نیز یافت می­شود، از بازیگران قدیمی عرصه نفت جهان محسوب می­شوند. زمینه پیدایش شرکت­های چندملیتی نفتی در امریکا و به فاصله چندسال پس از پایه­گذاری صنعت نفت در این کشور پدید آمد.

در واقع ظهور این­گونه شرکت­ها، با نام شخصیتی عجیب و استثنایی یعنی جان دی راکفلر(John D.Rakefler) عجین شده است. وی در سال ۱۸۶۲ در سن ۲۳ سالگی وارد صنعت نفت شد و ابتدا در بخش پالایش و سپس بخش حمل و نقل امریکا را تحت کنترل خود درآورد و در چنین شرایطی در سال ۱۸۷۰ شرکت استاندارد اویل نیوجرسی (Standard Oil of New Jercy) را پایه­گذاری کرد و اولین شرکت غول­آسای نفتی جهان متولد شد.

هفت خواهران نفتی:

۷ شرکت بزرگ در اوایل قرن ۲۰ میلادی تحولات صنعت جهانی نفت را رقم زدند و به هفت خواهران نفتی مشهور شدند (این نامگذاری به این دلیل بود که آنان در پی آن بودند که با ایجاد اتحادی مشترک و دوستانه، منافع یکدیگر را تهدید نکنند و به افزایش منافع یکدیگر اقدام کنند).

 این شرکت­ها عبارتند از:

۱-      شرکت استاندارد اویل نیوجرسی: که بعدا به شرکت اکسون (Exon) تغییر نام یافت و پس از ادغام با شرکت موبیل (Mobile) به نام اکسون موبیل تغییر کرد و امروزه بزرگترین شرکت نفتی جهان است.

۲-      رویال داچ شل(Royal Dutch Shell): شرکتی انگلیسی و هلندی است و هنوز هم به فعالیت خود با نام شرکت شل ادامه می­دهد.

۳-      شرکت نفت ایران و انگلیس(Anglo-Persian Oil Company): این شرکت بر پایه قرارداد دارسی از ابتدا با تسلط بر ذخایر نفتی ایران پدید آمد و پس از ملی­شدن نفت در ایران به شرکت بریتیش پترولیوم(British Petrolum) تغییر نام یافت. این شرکت سپس با شرکت آمریکایی آموکو(Amoco) ادغام شد و تحت عنوان جدید «بی­پی آموکو» به فعالیت پرداخت اما مدتی بعد نام «بی­پی» را برای خود برگزید.

۴-      شرکت استاندارد اویل نیویورک(Standard Oil of Newyork): این شرکت بعدها به شرکت موبیل تغییر نام داد و با شرکت اکسون ادغام شد.

۵-      شرکت تگزاکو(Texaco): این شرکت، پس از مدتی با شرکت شورون(Chevron) ادغام شد تا شرکت شورون تگزاکو امروزی پدید آید.

۶-      شرکت استاندارد کالیفورنیا (Standard Oil of California): به صورت اختصاری سوکال(SOCAL) خوانده می­شود. این شرکت بعدا به شرکت شورون تغییر نام داد و همانگونه که ذکر شد در مرحله بعد با شرکت تگزاکو ادغام گردید.

۷-      گلف اویل(Gulf Oil): این شرکت آمریکایی، پس از مدتی فعالیت عملا به دو بخش تقسیم شد. بخش بزرگ آن به شرکت شورون پیوست و بخش کوچکترش، هم­اکنون تحت همین عنوان در شمال شرق آمریکا فعالیت می­کند.

بدین­ترتیب می­توان گفت هفت خواهران نفتی دوره پرفراز و نشیبی از ادغام و تجزیه­شدن را پشت سر گذارده­اند. امروزه ۴ شرکت عمده نفتی میراث هفت خواهران نفتی هستند که عبارتند از اکسون موبیل، شورون تگزاکو، شل و بی­پی.

با توجه به انحصاری که توسط شرکت­های چندملیتی به وجود آمده بود اعتراضاتی از سوی دولت­ها و یا شرکت­های مستقل نفتی انجام گرفت ولی شرکت­های چندملیتی موفق شده بودند. انحصار و کنترل تولید نفت در جهان، تصاحب پالایشگاه­ها، مالکیت کشتی­ها و لوله­های انتقال نفت را در اختیار بگیرند. به طوری که در سال ۱۹۷۴، ۸۶ درصد نفت جهان را تولید و ۸۰ درصد آن را پالایش می­کردند. ۷۵ درصد بازار جهانی نفت در کنترل آن­ها بود و ۶۰ درصد نفت کشورهای جهان را در تملک خود داشتند.

از دهه ۶۰ میلادی، تحرکات و فعالیت­هایی از سوی برخی از دولت­ها و شرکت­ها انجام گرفت که در نهایت موجب از بین رفتن این انحصار شد.

در یک سو، کشورهای واردکننده نفت نظیر ژاپن، فرانسه و ایتالیا به این نتیجه رسیدند که واردات نفتی آنها، بیش از حد به این شرکت­های بین­المللی متکی شده است، لذا در نظام­های حقوقی خویش تغییراتی ایجاد نمودند و این وابستگی را کنترل کردند همچنین با تاسیس شرکت­های ملی نفت در جهت کاهش این وابستگی اقداماتی انجام دادند. از سوی دیگر کشورهای صاحب نفت نیز خواهان درصد و سهم بیشتری از درآمدهای نفتی بودند، لذا در پی کنترل نفت کشورهای خود و مداخله بیشتر در روند اکتشاف تا فروش آن در بازارهای جهانی برآمدند که یکی از نتایج این اعتراضات، تاسیس اوپک بود.

ناگفته نماند با توجه به تغییرات اقتصادی- اجتماعی دهه ۸۰ میلادی مبنی بر سیاست­های نئولیبرالی و حرکت به سوی خصوصی­سازی در برخی کشورها که به واسطه مطرح­شدن مقوله جهانی­شدن اقتصاد بود سهم شرکت­های بین­المللی باز هم رو به تزاید گذاشت و هم­اکنون با تمامی اقداماتی که علیه این مقوله صورت گرفت، این شرکت­ها جایگاهی عظیم در صنایع بالادستی نفت دارند.

منابع و ماخذ:

میرترابی سعید(۱۳۸۷)، مسائل نفت ایران، تهران، نشر قومس.

نوروزی محمد (۱۳۹۱)، گفتارهای عمومی درباره مسائل نفت ایران، تهران: انتشارات انجمن علمی دانشجویان رشته معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه­السلام.