معرفی کتاب مرجع امنیت انرژی

امنیت انرژی از مهم ترین مباحثی است که دنیای سیاست را با دنیای اقتصاد و حقوق انرژی پیوند زده است. فقدان منبع مناسب در این زمینه در کشور، سبب شده است که پژوهشگران و حتی سیاستگذاران این حوزه نتوانند دانش جامع و کافی از این مبحث داشته باشند. به تازگی کتابی با عنوان مرجع امنیت انرژی به همت دکتر علیرضا طیب و توسط انتشارات ابرار معاصر تهران در این زمینه ترجمه و به بازار نشر عرضه شده است که می تواند مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد هر چند که این کتاب نگاه عمومی داشته و کمتر وارد مسائل کشورها به ویژه کشورهای خاورمیانه شده است.

در معرفی این کتاب در سایت نشر ابرار معاصر تهران آمده است:

اصطلاح «امنیت انرژی» که تا همین چند سال پیش در بیرون از جمع تحلیل‌گران تخصصی به گوش کسی نخورده بود اکنون در گفتمان سیاست‌گذاری مقامات برجستۀ دولت‌ها نمود بارزی دارد. در واقع، زنجیرۀ شکل‌های چشمگیر امنیت که توجه سیاست‌گذاران و مردم را در گرداگرد جهان به خود جلب کرده ـ ازجمله امنیت ملی، امنیت بین‌المللی، امنیت انسانی، امنیت اقتصادی و امنیت زیست‌محیطی ـ اکنون یک حلقۀ مهم دیگر نیز پیدا کرده است که همان امنیت انرژی است. چالش‌های ملموس در زمینة امنیت انرژی چنان در جهان بالا گرفته است که حتی برخی کارشناسان خواستار اقدام نظامی برای تضمین آن شده‌اند.

کتاب حاضر که نخستین کتاب مرجع امنیت انرژی در هر دو زبان انگلیسی و فارسی است مستقیماً به پرسش‌هایی چون اینها می‌پردازد: در ورای جان گرفتن نگرانی از امنیت انرژی چه عاملی در کار است و برجسته‌ترین چالش‌های امنیت انرژی در گرداگرد جهان کدام است؟ امنیت انرژی چه تفاوتی با دیگر مفاهیم خویشاوند نزدیک آن مانند پایداری یا امنیت ملی دارد؟ چگونه می‌توان آن را اندازه‌گیری و ردگیری کرد؟ نگرانی‌های امنیت انرژی بسته به کشورهای مختلف و براساس فناوری‌ها چه تفاوتی با هم دارند؟ چگونه می‌توان بهترین روش‌های بهبود امنیت انرژی را شناسایی کرد؟ کشورها چگونه می‌توانند امنیت انرژی خود را نسبت به دیگر کشورها بهبود بخشند؟ این کتاب ابعاد امنیت انرژی، تلاش‌هایی را که در مقیاس ملی و بین‌المللی برای اندازه‌گیری آن به عمل آمده است، و بررسی‌های موردی خاص و پیچیدگی‌هایی را که در عمل در ارتباط با امنیت انرژی وجود دارد به بررسی می‌گذارد. کتاب با مشخص ساختن تعاریف و ابعاد گوناگون امنیت انرژی ازجمله آنها که برای امنیت عرضه و قیمت قابل پرداخت اولویت قائلند و در کنار آنها تعاریفی که بر در دسترس بودن، بهره‌وری انرژی، تجارت، کیفیت محیط زیست، و ادارة اجتماعی و سیاسی انرژی تأکید دارند آغاز می‌شود. در بخش پایانی کتاب نیز به اقدامات گوناگونی که می‌توان برای منسجم‌تر ساختن امنیت انرژی به‌ کار بست ازجمله تلاش‌هایی که به‌تازگی برای اندازه‌گیری پیشرفت امنیت انرژی در سطح ملی صورت گرفته است همراه با تأکید ویژه بر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، کشورهای آسیا و کشورهای صنعتی کل جهان ‌پرداخته می‌شود.

همان‌گونه که گردآورنده و ویراستار کتاب حاضر خاطرنشان ساخته است این اثر دستِ‌کم از پنج جهت بی‌مانند است. نخست، نه‌تنها به ابعاد مختلف امنیت انرژی و چالش‌های ملی گوناگونی که برای آن مطرح است بلکه به شیوه‌های اندازه‌گیری آن و ارزیابی عملکرد نیز نظر دارد. دومین جنبه، مقیاس یا واحد تحلیل است. فصل‌های این کتاب نه‌تنها بر متهمان سنتی امنیت انرژی کشورها و زیرساخت‌ انرژی بلکه روی خانوارها، جوامع کوچک، و پیوندهای جهانی نظام‌ها و فناوری‌های انرژی تکیه دارند. سوم، نویسندگان فصل‌های کتاب هم از استادان دانشگاه و دانشمندان هستند و هم از دست‌اندرکاران و تحلیل‌گرانی که در مؤسساتی چون آژانس بین‌المللی انرژی کار می‌کنند و همین، کتاب را به راستی بینارشته‌ای می‌سازد. چهارم، تکیة این کتاب روی مسائل امنیت انرژی برای کشورهای غربی و صنعتی در کنار طرح دیدگاه‌های متعددی از جهان در حال توسعه همراه با بررسی‌هایی موردی دربارة اندونزی، هند، جنوب شرقی آسیا، و دیگر اقتصادهای بالنده است. پنجم، در حالی که آثار فراوانی وجود دارد که امنیت انرژی را تنها از منظر فناوری یا ژئوپلیتیک به بحث می‌گذارند کتاب حاضر برای بررسی اینکه چگونه فناوری‌ها، سیاست‌ها و ارزش‌ها در نقشی متقابلاً سازا با ملاحظات امنیت انرژی تعامل دارند عوامل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فنی را با هم می‌آمیزد.

پنج نکتة مورد اختلاف و سه نکتة مورد توافق در این کتاب وجود دارد. نکات مورد اختلاف اینها هستند: امنیت انرژی چیست و چه باید باشد، سوخت‌ها و فناوری‌های ارجحیت‌دار انرژی، نقش فناوری، نقش حکومت، و اینکه چگونه باید به سطح بهینه‌ای از امنیت انرژی دست یافت. نکات مورد توافق هم اینها هستند: اذعان تقریباً تمامی نویسندگان به اینکه امنیت انرژی، مفهومی چندبُعدی است که مقیاس‌ها و چارچوب‌های زمانی متعددی را در بر ‌می‌گیرد، اینکه ملاحظات و سیاست‌های امنیت انرژی ناهمگونند، و اینکه رویکردها و شاخص‌های موجود برای امنیت انرژی محدودیت‌هایی دارند.

امیدواریم کتاب حاضر، نخستین گام هرچند کوچکی در جهت آشکارسازی بسیاری از این مسائل به کمک تحقیق دربارة امنیت انرژی و نیز ثبت و مستندسازی چالش‌های بالندة امنیت انرژی برای هر دو دسته جوامع و کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، واردکننده و صادرکننده، ثروتمند و فقیر باشد.

یقیناً جدید و تخصصی بودن اینگونه متون کار برگردان و به‌ویژه روان‌سازی متن را سخت‌تر از بسیاری از کتب تخصصی دیگر می‌نماید؛ امری که از نگاه ما، توسط مترجم چیره‌دست و دقیق کشورمان، جناب آقای علیرضا طیب، به‌خوبی و با مهارت به انجام رسیده و حاصل آن کتابی مرجع و ماندگار در عرصة مطالعات بین‌الملل با تمرکز بر مباحث انرژی بوده که اکنون پیشِ روی شماست.