نوآوری باز و صنعت نفت: مروری بر تجربه شرکت شل و پیشنهادهایی برای جمهوری اسلامی ایران

استفاده از ایده ها و ارزیابی ­­آنها به منظور ارتقای محصولات و خدمات پیشین ضروری است. نوآوری در گذشته، متکی بر منابع فکری درون سازمانی بود و تلاش های فراوانی در جهت جلوگیری از اطلاع و استفاده از  آنها توسط نیروهای بیرونی شکل می گرفت.

نوآوری باز (Open Innovation) از سازمان ها می خواهد در کسب و کار خود از ایده ها و فناوری های بیرونی بهره برند و به دیگر سازمان ها اجازه دهند، از ایده های بی استفاده آنها بهره مند شوند. سازمان ها برای اینکار باید رویکرد خود را تغییر دهند تا ایده ها و فناوری های بیرونی به سادگی در آن جریان یابند و دانش درونی بیشتری هم به به بیرون راه یابد (نوری و همکاران، 1393: 21).

هدف این نوشتار آن است که ضمن توضیح حداقلی در مورد مفهوم نوآوری باز، تجربه برخی شرکت های نفتی در این زمینه را بیان کند. نوآوری بنیادین می گوید ایده های ارزشمند هم از درون و هم از بیرون سازمان سرچشمه می گیرند و تجاری سازی آن نیز می تواند منشاء درونی یا بیرونی داشته باشد. در واقع در این رویکرد، سازمان ها ضمن پذیرش ریسک و مخاطرات فناوری های درونی و بیرونی در ایده ها، با به اشتراک گذاشتن آنها، فرصت بهره برداری توامان را بدست آورند.

نوآوری باز:

بر اساس مطالعه ادبیات نوآوری باز و به صورت استقرایی، برگک (2008)، شش مولفه را برای تبیین میزان گرایش به نوآوری باز شناسایی کرد (نوری و همکاران، 1393: 23) :

1-    توسعه ظرفیت جذب فناوری برای افزایش بهره ­وری.

2-    تعامل با نخبگان و متخخصان جامعه علمی- فناورانه در درون و بیرون کشور (معمولا تاسیسات تحقیق و توسعه در جوار دانشگاه ها و سایر نقاط ثقل تولید فناوری ایجاد می شود).

3-    بسیج قابلیت های فناورانه قابل دسترسی در بیرون سازمان (گسترده سازی ارتباطات با شبکه نوآوران).

4-    برون نگری (در مقابل درون گرایی سازمان های با نوآوری بسته).

5-    عرضه یافته های پژوهشی به محیط بیرونی و متقاضیان.

6-    رصد محیط پیرامونی برای یافتن ایده ها، فناوری ها و راه حل های جدید (که مستلزم ایجاد سامانه های هوشمندی رقابتی است).

در مدل مفهومی دیگری که توسط هافکبرینک و شرول در سال 2010 طراحی شده است: نوآوری باز دارای سه بعد اصلی آمادگی سازمانی، توانمندی های مشارکتی و ظرفیت جذب است. این مدل، آمادگی سازمانی را منوط به توجه به ابعاد فرهنگی و جو سازمان (گشودگی فرهنگی سازمان)، توانمندی تغییر و بازسازی مستمر، طراحی ساختار و فرآیند و همچنین بهبودهای فناورانه مستمر می داند. ذیل توانمندی های مشارکتی به مواردی نظیر همکاری داخلی، توانمندی شبکه سازی و همکاری از بیرون و درون و بالعکس اشاره دارد و ظرفیت جذب را در گروی شناسایی فرصت های نوآورانه، توانایی استخراج و تلفیق، قدرت فهم، تبدیل، اشتراک، انتشار و بکارگیری نوآوری می داند.

تجربه شرکت شل:

شل از سال 1996، برنامه ای با عنوان تحول آفرینان (Game changer) که مدل آن از سیستم سرمایه گذاری سیلیکون ولی، الگوبرداری شده بود راه اندازی کرده است. مهم ترین ویژگی این برنامه، سیستمی بودن آن است که به تدریج در بستر زمان توسعه یافته است. هم اکنون شرکت شل به واسطه استفاده از سامانه تحول آفرینان جایگاه سوم را در شرکت های برتر در نوآوری باز کسب کرده است.

از دیدگاه رهبران شل، ایده هایی مورد توجه قرار می گیرند که 1- تفاوت های ریشه ای داشته باشند. 2- به کسب و کار صنعت نفت ارتباط جدی داشته باشد. 3- و می توانند از سوی هر فرد یا در هر زمان مطرح شوند.

در یک دوره 9 ساله تا 2007، حدود 2150 ایده پروژه در این فرآیند ثبت شد که 1950 ایده در مرحله ارزیابی متوقف شد و 200 ایده موفق شناسایی گردید. تحول آفرینان، تیمی مستقل از افراد سازمان هستند و بودجه ای معادل 5- 10 درصد کل بودجه تحقیق و توسعه این شرکت را به خود اختصاص می دهند. در چند سال گذشته، حدود 40 درصد ایده های وارد شده به این سامانه موفق بوده اند.

مراحل اصلی فرآیند ارزیابی در مجموعه تحول آفرینان اینگونه است:

پیشنهادهایی برای ایران:

علاوه بر تجربه شرکت شل، شرکت های دیگر نفتی نظیر استات اویل نروژ و انی ایتالیا نیز از چارچوب نوآوری باز استفاده می کنند. بررسی تجارب این شرکت ها نیز نشان می دهد فرآیند نوآوری باز حاصل یک تفکر سیستمی است که از یک سو می بایست زیرساخت های لازم جهت ورودی های سیستم تهیه شود و از سوی دیگر، در مورد فرآیندهای مورد نیاز تامل کافی صورت پذیرد و البته توجه به خروجی ها و عملیاتی سازی ایده ها نیز دارای اهمیت فراوان است، لذا توجه به چند ملاحظه زیر ضروری است:

1-    نگاه سرمایه محور به فرآیند تحقیق و توسعه به جای تفکر هزینه ای در مورد آن.

2-    تامین زیرساخت های لازم از نظر مجازی و فیزیکی جهت گردآوری ایده های لازم.

3-    ایجاد نظام تشویق و جبران خدمات.

4-    پذیرش ریسک های لازم به ویژه در مورد ایده­ هایی که تجربه اجرایی در مورد آنها وجود نداشته است.

5-    طراحی فرآیند روشن و شفاف و اطلاع رسانی آن در راستای ایجاد ایده به محصول.

6-    تامین زیرساخت های قانونی و حقوقی لازم جهت حفظ ایده ها و مالکیت معنوی آنها.

7-    ایجاد نگاه بلندمدت و مستمر به فرآیند به جای تفکر کوتاه مدت و مقطعی.

لازم به ذکر است، نوآوری باز یک رویکرد جدید در تئوری­ های نوآوری است لذا پذیرش آن در تمامی سطوح ایده پردازان تا مجریان نهایی، نیازمند فرهنگ سازی و آموزش های مناسب است.

منابع جهت مطالعه بیشتر:

–        نوری بهروز، خسروپور حسین، میرافشار مریم (1393)، تحلیل الگوهای بکارگیری نوآوری باز در صنعت نفت. مطالعه موردی: شرکت استات اویل و شل، ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 117.

این مطلب از نویسنده (محمد نوروزی)، پیش از این در وبلاگ باران اندیشه ها منتشر شده است.

مطلب در وبلاگ باران اندیشه ها