فرصت ها و تهدیدات نفت عراق برای جمهوری اسلامی ایران

    مقدمه:

هر چند که برخورداری از منابع انرژی در درجه اول به عنوان یک نقطه قوت و یک نعمت الهی محسوب می­شود ولی گاه تضاد بین منافع صاحبان این منابع سبب می­گردد که سود حاصل از این نعمت، عاید کسانی گردد که از این نعمت برخوردار نیستند. بسیاری از صاحبان منابع نفت و گاز دنیا، دارای فناوری­های مناسب جهت فراوری و استفاده حداکثری از منابع نفتی خود نبوده و همواره از شرکت­های بین­المللی که تحت حمایت کشورهای قدرتمند دنیا هستند استمداد می­جویند. این شرکت­ها نیز از فرصت ایجاد شده نهایت بهره­برداری را در صدد حداکثرسازی منافع خویش، فارغ از منابع کشور میزبان انجام داده و گاه با ایجاد منازعات بین­المللی بین این کشورها در صدد استخراج حداکثری از منابع مشترک، افزایش حجم استخراج نفت در دنیا و فزونی عرضه و در نتیجه کاهش قیمت نفت و … برمی­آیند که عدم توجه به این امر می­تواند زمینه­ساز مشکلاتی برای صاحبان منابع در آینده که با کاهش این منابع خدادادی مواجه می­شوند، باشد.

یکی از کشورهایی که در طی چند سال اخیر، توجه بسیاری از صاحب­نظران، کارشناسان و شرکت­های بین­المللی را به خود جلب نموده و به نوعی به عنوان مهم­ترین منبع نفت جهانی در چند سال آینده از آن یاد می­شود، عراق است. ویژگی­های خاص نفت عراق، موقعیت استراتژیک آن در منطقه، نابسامانی­ها و اختلافات داخلی در این کشور و … سبب شده است که بسیاری از کشورهای قدرتمند در پی تسلط بر منابع نفتی این کشور باشند، به نوعی که بسیاری از تحلیل­گران حمله نظامی آمریکا به عراق را به عنوان یک جنگ برای نفت قلمداد می­کنند که امریکا به این طریق بر نفت این کشور مسلط شده و به طرق مستقیم و غیر مستقیم کنترل منابع نفتی این کشور را در دست گرفته است. عبدالله سلمان و عبدالصاحب(۱۳۹۰) بیان می­دارند که نفت عراق با ویژگی­های اقتصادی متمایز می­شود که این ویژگی­ها دلایلی برای مطرح شدن موضوع اشغال عراق در طرح امریکاست و از این طریق، آمریکا به تنهایی سرمایه­ گذاری­های آینده را در بخش نفت انجام می­دهد. (عبدالله سلمان و عبدالصاحب، ۱۳۹۰: ۹۹)

 با توجه به جایگاه ویژه نفت عراق و همجواری این کشور با جمهوری اسلامی ایران، این نوشتار در پی آن است که به بررسی فرصت­ها و تهدیداتی که از سوی این کشور برای نفت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد پرداخته و راهکارهای سیاستی و اجرایی در این زمینه ارائه نماید. هر چند، نمی­توان این نوشتار را به عنوان تحلیلی جامع قلمداد کرد ولی می­تواند به عنوان یک مقدمه و طرح ­بحث در این زمینه محسوب شود.

۲٫      آشنایی با جایگاه نفت و گاز عراق:

پیش از ادامه بحث، به کلیاتی از جایگاه نفت و گاز و میزان ذخایر کشور عراق اشاره می­گردد، ضمن اینکه نفت این کشور دارای ویژگی­های خاصی است که می­بایست مورد توجه باشد. جایگاه این کشور در اوپک به عنوان یکی از مهم­ترین بازیگران نفتی نیز محل تامل فراوان است.

۲٫۱٫           میزان ذخائر:

عراق ۱۱۵ میلیارد بشکه ذخایر قطعی نفت دارد و سومین کشور جهان پس از عربستان و ایران است علاوه بر این ذخایر احتمالی این کشور در حدود ۲۱۵ میلیارد بشکه تخمین زده شده است. احتمال می رود منابع نفت زیادی در غرب عراق وجود داشته باشد ولی هنوز در این مناطق اکتشافی صورت نگرفته است. نفت این کشور از لحاظ کیفیت و سنگینی بسیار متفاوت بوده به طوری که درجه سنگینی آن از سنگین تا خیلی سبک با درجه API بین ۲۴ تا ۱۴۲ متغیر است و بین ۳٫۴ درصد ناخالصی سولفور دارد. (قنبری، ۱۳۹۰: ۵۲) که طیفی از نفت­های مختلف را نشان می­دهد. هر چند که گفته شد، عراق پس از عربستان و ایران، سومین ذخایر عظیم نفتی جهان را دارد ولی طبق نظر شرکتهای چند ملیتی قعال در عراق انتظار می­رود که کشفیات جدید به بهره­برداری بیشتر و افزایش ذخایر کشور به ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد بشکه منجر شود. (استرن، ۱۳۸۹: ۲۸۵- ۲۸۶) که این خود می­تواند بسیاری از معادلات آینده انرژی در جهان را تغییر دهد.

ذخیره نفت خام عراق معادل ۱۱ درصد کل ذخیره نفتی جهان است. این ذخایر نفتی در ۱۲ استان عراق پراکنده شده است، به گونه­ای که بیش از ۶۰ درصد آن در بصره، حدود ۱۰ درصد آن در کرکوک و بقیه هم در استان­های عماره، بغداد، ناصریه، موصل، اربیل، صلاح­الدین، واسط، دیالی، کربلا و نجف دارد.  کارشناسان میزان ذخیره تثبیت­شده نفت عراق را که قابل استخراج از میدان­های کشف شده و بالغ بر ۷۳ میدان است، بیش از ۱۴۰ میلیارد برآورد می­کنند. این آمار طبق اطلاعات، داده­ها و معیارهایی جهانی بوده و هم­اکنون هم موجود است. (کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۵۷)

عراق از نظر منابع گازی نیز کشوری قابل توجه است به گونه­ای که ذخایر قطعی عراق ۳٫۱۷ تریلیون متر مکعب و ذخایر احتمالی آن حدود ۴٫۳ تریلیون متر مکعب تخمین زده شده است که حدود ۲ درصد کل ذخایر گاز جهان است. حدود ۷۰ درصد گاز طبیعی عراق، گاز همراه نفت است و هنگام بهره­برداری از مخازن نفتی تولید می­شود و مابقی در مخازن گازی مستقل قرار دارد تا تا سال ۱۹۹۰، عراق تنها گاز همراه نفت تولید می­کرد ولی پس از آن استخراج از مخازن گازی نیز آغاز شد. در سال ۱۹۹۹ این کشور ۱۱۲ میلیارد فوت مکعب گاز تولید کرد که بسیار کمتر از حجم تولید این محصول در سال ۱۹۹۷ که حدود ۷۰۰ میلیارد متر مکعب بود می­باشد. (قنبری، ۱۳۹۰: ۵۳)

عراق از معدود کشورهای تولیدکننده نفت و گاز با منابع غنی در دنیا به شمار میرود و برای افزایش ظرفیت تولید قابلیت لازم را دارد. علاوه بر این، قرار گرفتن عراق در قلب خاورمیانه و موقعیت ویژه ژئواکونومیک وژئوپولتیک آن باعث شده است تا این کشور در سیاست بین الملل جایگاهی ویژه داشته باشد. شرکت­های چند ملیتی به سرمایه­گذاری در نفت عراق علاقه­مندند چرا که بر اساس آمارهای ارائه شده منابع عراق مزایای زیادی دارد ۹۰ درصد از حوزه­های نفتی عراق کشف نشده­اند و تاکنون تنها ۲۰۰۰ چاه نفت در عراق مورد حفاری و استخراج بوده­اند. از ویژگی­های دیگر نفت عراق این است که از هر ۱۰ چاهی که در این کشور به منظور دسترسی به نفت حفاری می­شود ۸ چاه به نفت می­رسد در حالی که این رقم برای عربستان ۵ چاه از ۱۰ چاه است. نفت عراق کیفیت خوبی دارد و استخراج آن بسیار آسان است(تخشید و متین، ۱۳۹۰:  ۲۱۴).

۲٫۲٫           پتانسیل­ها و قابلیت­های خاص نفتی عراق:

حوزه نفت و گاز در عراق، با توجه به ضعف این کشور در سایر منابع درآمدی و ناکارآمدی دولت­های پیشین در این کشور، بخشی کاملا مهم است که وابستگی اقتصادی دولت و مردم را به این منبع منجر شده است و همین امر زمینه­ساز فساد مالی و اقتصادی فراوان فعالان در این عرصه است. ناکارآمدی نظام اداری و رسیدگی به محاسبات مالی و کنترل منابع اقتصادی نیز به این امر دامن زده است.

نفت قدرت اقتصادی و سیاسی اصلی در عراق به حساب می­آید. به لحاظ اقتصادی، ابزاری برای تامین مالی پروزه­های توسعه و بازسازی این کشور و از لحاظ سیاسی ابزاری برای تحمیل سیطره حکومت و دادن شکلی فردی به نهادهای حکومتی است. توصیف شایع و رایج برای حکومت در عراق، «حکومتی رانتی» است که از رانت نفت به عنوان ابزاری سیاسی برای رسیدن به خواسته­های سیاسی استفاده می­شود. (کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۷۲)

مقاومت نظامی و مسلحانه و وجود فساد و ارتشا در صنعت نفت عراق- به عنوان پرسودترین بخش کشور- باعث شده است تا درآمدهای دولت همچنان در سطح پایین قرار داشته باشد اخیرا وزارت نفت عراق بیش از ۴۵۰ کارگر مظنون به فروش سوخت در بازار سیاه را اخراج نمود. در بصره، دومین شهر نفت خیر عراق، قاچاق نفت و سوخت کاملا به صورت آزادانه صورت می گیرد. بیش از ۲۰ شیر غیرقانونی اخیرا در خطوط لوله نفت جنوب کشف شدند جالب توجه ابن که تنها ۶۰ درصد از نفت­کش­ها از چاه تا پالایشگاه یا مقصد دیگر می­رسند و مابقی در راه دزدیده یا مورد حمله قرار می­گیرند. (استرن، ۱۳۸۹: ۲۸۶)

۲٫۲٫۱٫    وجود منابع غنی فراوان:

اولین ویژگی نفت عراق این است که این کشور دارای میادین بزرگ فراوانی است که بیش از چهار پنجم آن­ها دست نخورده­اند و در مقایسه با منابع نفتی کشورهای دیگر نظیر عربستان و ایران که سال­هاست مورد بهره­برداری قرار می­گیرند یک مزیت رقابتی بسیار مهم به شمار می­رود.

عراق از ذخیره نفتی هنگفتی برخوردار است. از مجموع ۷۴ میدان نفتی موجود در ین کشور تنها از ۱۵ میدان نفتی استفاده شده است. برخی از این میدان­های نفتی هم ذخیره نفتی زیادی دارند و با هر مقیاسی که محاسبه شود، جزو میدان­های بزرگ نفتی به حساب می­آیند. مجنون، نهر عمر، حلفایا، غرب قرنه، ناصریه، رطاوی و شرق بغداد از جمله این میدان­ها هستند. صحرای غربی عراق منطقه­ای است که انتظار می­رود نفت زیادی از آن کشف شود، اما هنوز هیچ عملیات کاوشی در این منطقه انجام نشده است. با علم به اینکه از مجموع ۵۸ میدان نفتی باقی­مانده حدود ۱۰ میدان جزو میدان­های بزرگ­اند. میدان­هایی که در حال حاضر از آن­ها استفاده می­شود شامل شش میدان نفتی با حدود ۲۰۰۰ چاه و عبارت است از: میدان­های نفتی زمیله که حدود ۶۳۰ چاه نفت در آنها حفر شده است، میدان­های نفتی غرب قرنه، زبیر و نهر عمر که حدود ۶۰ درصد نفت عراق از آن­ها تولید می­شود، میدان­های نفتی کرکوک که حدود ۴۰ درصد نفت از آن­ها استخراج می­شود، میدان­های نفتی مجنون که هنوز بهره­برداری نشده است. تولید تمام این میدان­ها در سال­های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ خدود ۲٫۵ میلیون بشکه در روز بود. در حالی که میزان تولید قبل از جنگ عراق و ایران بالغ بر ۳٫۵ میلیون بشکه در روز بود.(کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۵۲-۵۳)

هر چند که گفته می­شود، ذخیره نفتی قطعی عراق ۱۱۵ میلیارد بشکه است که ۱۲ درصد ذخیره نفتی ۱۰۸۷ میلیارد بشکه­ای جهان به حساب می­آید. کارشناسان پیش­بینی می­کنند که عراق چندین برابر این میزان ذخیره قطعی داشته باشد، زیرا از زمان ملی شدن صنعت نفت عراق در سال ۱۹۷۲ برآورد دقیقی در خصوص میدان­های نفتی عراق انجام نگرفته است. بر اساس براورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ذخیره نفتی تثبیت نشده عراق به ۴۰۰ میلیارد بشکه می­رسد، زیرا میدان نفتی قرنه غربی به تنهایی ۱۰۰ میلیارد بشکه ذخیره تثبیت نشده دارد. کارشناسان همچنین اشاره می­کنند که عراق بیش از ۵۲۶ چاه نفت دارد که  تنها ۱۲۵ حلقه آن اکتشاف شده است بنابراین سخن گفتن از ذخیره­های تثبیت نشده درست است به همین دلیل در چند دهه آینده ممکن است عراق به پاسخگوی اصلی نیازهای روز افزون نفت تبدیل شود.(عبدالله سلمان و عبدالصاحب، ۱۳۹۰: ۱۰۰)

۲٫۲٫۲٫    هزینه تولید اندک:

یکی از مهم­ترین مواردی که در تولید نفت و قابلیت تجاری­سازی آن برای کشورهای صاحب مخزن، بسیار کلیدی است، هزینه تولید نفت از مرحله اکتشاف تا استخراج است، هزینه تولید علاوه بر اینکه بر قیمت نهایی نفت تاثیرگذار است، بر میزان اقبال شرکت­های بین­المللی برای اقدام به استخراج در این کشورها نیز تاثیرگذار است. بسیاری از مخازن نفتی موجود در دنیا، با اینکه نفت قابل­توجهی را در خود جای داده­اند ولی به دلیل بالا بودن هزینه استخراج از آن­ها، مورد توجه قرار نگرفته­اند. با اینکه استخراج از منابع نفتی موجود در منطقه خاورمیانه بسیار کم­هزینه است ولی در بین کشورهای موجود در این منطقه نیز، نفت عراق کم­هزینه­ترین است.

هزینه تولید نفت در عراق کمترین هزینه در جهان است، زیرا که میدان­های نفتی آن نزدیک سواحل دریا قرار دارند و از لحاظ زمین­شناسی ساختاری ساده دارند. ورازت نفت طرح­های میان مدت و بلندمدتی برای افزایش تولید نفت عراق تهیه کرده است که بر اساس آن میزان تولید نفت عراق به بیش از ۶ میلیون بشکه در روز می­رسد. هدفی که برای سال ۲۰۰۷ در نظر گرفته شده ۳٫۵ میلیون بشکه در روز است. هزینه­ای که برای این افزایش تولید برآورد می­شود حدود ۴ میلیارد دلار است. از اهداف دیگری اهدافی که در طرح بخش نفت در نظر گرفته شده است افزایش تولید گاز و دعوت از شرکت­های خارجی برای مشارکت در راه­اندازی و تولید از میدان­های نفت و گاز است که بر اساس عقود مشارکت در تولید انجام می­شود. (کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۵۵- ۵۶)

نفت عراق نزدیک سطح زمین است  و به علت حجم نفتی که در میدان­های نفتی آن وجود دارد متوسط خروج نفت از چاه­ها هم بالاست. بیش از یک سوم ذخایر کنونی نفت عراق تنها در قاصله ۶۰۰ متری سطح زمین قرار دارد. بسیاری از شرکت­های غربی تاکید می­کنند که استخراج یک بشکه نفت در عراق بیشتر از ۱٫۵ دلار هزینه نخواهد داشت در حالی که در کشورهای دگیر ممکن است هزینه نفت به بشکه­ای ۱۰ دلار نیز برسد برای  مثال در دریای شمال بین ۱۲ تا ۱۶ دلار است. در میدان های نفتی تگزاس و کانادا هم هزینه استخراج هر بشکه نفت به ۲۰ دلار می­رسد بنابراین زمانی که قیمت نفت به زیر ۲۰ دلار برسد استخراج نفت از میدان­های نفتی آمریکایی سودی نخواهد داشت برعکس اگر قیمت نفت ارزان شود استخراج آن از چاه­های عراق بسیار سودمند است. (عبدالله سلمان و عبدالصاحب، ۱۳۹۰: ۱۰۰)

طبق آمارهایی که شرکت­های صاحب امتیاز در عراق منتشر کرده­اند هزینه اکتشاف و تولید نفت در عراق بالغ بر ۲۶ سنت برای هر بشکه است. اما هزینه تولید که هزینه چاه­ها و تاسیسات تولید را هم شامل می­شود، به طور متوسط در مناطق مختلف عراق حدود یک دلار در هر بشکه است. این هزینه­ها نسبت به آنچه که در سطح جهان وجود دارد کمتر است. (برایت اوکوغو، ۲۰۰۳: ۱۳ به نقل از کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۵۷)

۲٫۲٫۳٫    درآمدهای ویژه برای شرکت­های بین­المللی:

یکی از مهم­ترین عواملی که موجب جذب شرکت­های بین­المللی برای حضور در کشورهای دیگر جهت اکتشاف و استخراج نفت می­شود، مربوط به میزان درآمد احتمالی این شرکت­ها از منابع نفتی این کشورهاست. هر چقدر زمینه سودآوری این شرکت­ها بیشتر باشد، احتمال حضور آنان و رقابت بین این شرکت­ها برای فعالیت در یک کشور بیشتر است، هر چند که سازوکارهای قراردادی گوناگونی جهت طرح بحث در حوزه منافع استحصالی از طی این مراحل وجود دارد ولی در کل، میزان درآمد و امکان جذب درآمد بیشتری با ریسک کمتر مهم­ترین ملاک برای حضور یک شرکت بین­المللی در یک کشور صاحب منابع نفتی است.

درآمدهایی که برای نفت عراق برآورد شده است. نقش مهمی در جذب شرکت­های سرمایه­گذار به این کشور دارد اگر قیمت نفت بر اساس ۲۵ دلار (که کف قیمتی است چرا که هم­اکنون نفت حدود ۹۰ دلار است) برای یک بشکه حساب شود، درآمدهای اقتصادی حاصل از نفت عراق(برای ۲۵۰ میلیارد بشکه نفت تثبیت نشده) رقمی نزدیک به ۳٫۱۲۵ تریلیون دلار خواهد شد با فرض اینکه هزینه تولید نفت برای هر بشکه ۱٫۵ دلار باشد، قرارداد مثلا ۵۰ ساله بین دولت و شرکتهای سرمایه­گذار تقسیم شود، دستاورد شرکت ۲۹ میلیارد در سال خواهد بود که رقم قابل­توجهی است.(عبدالله سلمان و عبدالصاحب، ۱۳۹۰: ۱۰۱) که به حتم، قیمت در نظر گرفته شده، قیمتی واقعی نبوده و بسیار کمتر از قیمت نفت در آینده است، با توجه به بحران­های موجود در جامعه جهانی، احتمال افزایش قیمت به یکباره نیز وجود دارد، ضمن اینکه در حافظه نفتی دنیا، قیمت­های بسیار بالا تا حدود ۱۴۰ دلار نیز ثبت شده است که به افزایش قیمت در آینده کمک می­کند.

۲٫۳٫           جایگاه نفت عراق در اوپک:

پیدایش اوپک، واکنشی سیاسی و ضد استعماری از سوی دول در حال توسعه تولیدکننده نفت در برابر سیاست­ها و ترفندهای بیدادگرانه شرکت­های چندملیتی بود. چرا که این شرکت­ها به منظور نگاهبانی از منافع خویش، از ابزارهای چون کودتا، دخالت سیاسی، رشوه، عهدنامه­های استعماری و غیره بهره می­گرفتند. ضمن اینکه بازار جهانی نفت، شاهد انحصار چندقطبی بود که ۶۰ سال بر این بازار حاکم بود. به طوری که دامنه و نفوذ این شرکت­های بزرگ نفتی تا آنجا گسترش یافت که در دهه ۱۹۵۰، حدود۹۰ درصد تولید و فروش نفت­خام و فرآورده­های نفتی در خارج از کشور آمریکا و حدود نیمی از ذخائر نفتی داخل آمریکا در اختیار این شرکت­ها «به ویژه هفت خواهران نفتی» قرار داشت^[۲]. هفت­خواهران به طور تک­تک یا دسته­جمعی هر سه جریان عمده تولید، پالایش و بازاریابی فروش را در اختیار داشت. چنانچه این شرکت­ها در سال ۱۹۶۰، تقریبا به تنهایی، تمام تولید نفت ایران، عراق، عربستان سعودی، کویت و ونزوئلا را که بالغ بر تقریبا ۹/۷ میلیون بشکه در روز می­شد و تقریبا ۷/۸۶ درصد از صادرات نفت خام جهان را در آن زمان تشکیل می­داد، به بازار عرضه می­داشتند. هفت خواهران، کنترل قسمت عظیمی از منابع شناخته شده بالقوه را نیز در اختیار گرفته بودند.

هر چند عراق و عربستان داخل سازمان اوآپک همکاری نفتی نداشتند، این هماهنگی در داخل اوپک راه خود را پیدا کرد. در فاصله زمانی بین ۱۹۷۱ تا مارس ۱۹۷۴، همکاری نفتی بین کشورهای نفت­خیز حوزه خلیج فارس شکوفا شد و عربستان توانست جریان تندرو داخل سازمان اوپک را در خصوص بالا بردن قیمت نفت و پایین آوردن تولید آن رهبری کند اما عراق و ایران از این سیاست ناراضی بودند. هر چند این سیاست منافعی مشترک را محقق می­کرد ولی بیانگر سیاست­های مشترک نبود، چون بین این سه کشور، همکاری مشترکی وجود نداشت. مطرح شدن دو دسته گروه بازها به رهبری ایران و لیبی که در تلاش برای بالابردن قیمت نفت بودند و الجزایر، عراق و نیجریه را هم شامل می­شد ولی گروه کبوترها که به دنیال قیمت متوسطی برای نفت بودند به رهبری عربستان شکل گرفته بود و با حضور کشورهای امارات، کویت و قطر تشکیل می­شد. (کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۴۸)

بین عراق و سایر کشورهای اوپک به دلیل تضاد منافع و دیدگاه­های متفاوتی که نسبت به کشورهای مصرف­کننده وجود دارد، اختلاف­نظرهای فراوانی وجود دارد، به عنوان نمونه، از آنجا که هزینه تولید نفت در عراق بسیار کمتر از هزینه تولید در ایران – که اتفاقا هزینه تولیدی ایران نیز پایین است- می­باشد، سبب تغییر در سیاست­های این کشور در جذب سرمایه­گذاری خارجی، نوع قراردادهای همکاری، بهره­برداری از مخازن مشترک و … خواهد شد چرا که غقلت از این امر، می­تواند موجب از دست دادن جایگاه جمهوری اسلامی ایران در اوپک و بازار نفت و گاز جهانی شود.

کویت هم که به دلایل سیاسی و راهبردی و مقابله با صدام، شرکت­های خارجی را از کشورهای بزرگ جذب کرده بود تا در مناطق شمالی و مرزی این کشور برای تولید نفت سرمایه­گذاری کنند، امروز رقیبی جدید را کنار خود می­بیند که همان شرکای کویت را برای سرمایه­گذاری در مرزهای شمالی کویت جذب کرده است. ضمن اینکه عربستان هم عراق را رقیبی می­بیند که سهم این کشور را در بازار نفت خواهد گرفت، به ویژه که عقود مشارکتی خواهان افزایش سریع تولید است. این مساله به معنای مخالفت عراق به پای­بندی به سهمی است که در اوپک برای او در نظر گرفته شده است؟ به ویژه اینکه عراق در سال­های جنگ و محاصره خسارت­های زیادی متحمل شده است. در مقابل عربستان از این وضعیت بهره برد و خود را به عنوان ناجی و برطرف­کننده نگرانی­های بازار معرفی کرد و کاستی­های تولید نفت را که ناشی از مشکل عراق بوده است، جبران کرد. ممکن است عربستان سعودی به دنبال تجدید نظر در سهمی باشد که در اوپک برای عراق در نظر گرفته شده است یا خود را برای نبردی جدید با عراق جدید برای گرفتن سهم بیشتر در بازار آماده کند که به نفع هیچدام از این دو کشور نیست. (کاظم­الزبیدی، ۱۳۹۰: ۵۰-۵۱)

۲٫۴٫           تحلیل آینده نفت عراق:

با توجه به ویژگی­های منحصربفرد نفت عراق در بسیاری از تحلیل­های کارشناسان، نفت این کشور به عنوان یک گزینه اساسی در آینده انرژی جهان موثر است به گونه­ای که در چشم­انداز جهانی انرژی که مربوط به ۲۰-۳۰ سال آینده است، چندین سناریو تنها با توجه به میزان نفت عراق در اینده تدوین شده است و بسیاری از کشورها به ویژه در منطقه خلیج فارس، استراتژی­های خود را بر اساس نفت این کشور و میزان احتمالی استخراج و فروش عراق تنظیم نموده­اند و در احتساب میزان درآمدهای بالقوه صادراتی که یکی از ارکان اساسی برنامه­ریزی بودجه برای هر کشور است، میزان فروش عراق را دخیل نموده­اند. بهشتی دهکردی و همکاران(۱۳۸۵)، در تحلیل میزان درآمدهای بالقوه ایران با توجه به میزان صادرات نفت بیان کرده­اند که در سال ۲۰۲۰ در شرایط عدم بازگشت عراق ۳۸ تا ۴۰ میلیارد دلار و در صورت حضور فعال این کشور، بین ۲۹ تا ۳۱ میلیارد دلار، عاید ایران خواهد شد، حال آنکه با توجه به میزان قدرتمندی عراق در حضور در بازارهای جهانی از یک سو و افزایش تحریم­ها و فشارها بر روی جمهوری اسلامی ایران، این میزان درآمد می­تواند کمتر هم باشد.

با توجه به جدیت عراق در قراردادهای نفتی و استفاده از شرکت­های بزرگ جهت استخراج از منابع نفتی و گازی به ویژه در مخازن مشترک، می­بایست سیاستگذاران و مجریان حوزه نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران با دقت و تلاش مضاعفی وارد عرصه عمل شوند و پیش از آنکه، وضعیت این میادین نیز به میادین مشترک پارس جنوبی شبیه شود از ثروت و سرمایه ایرانی دفاع نمایند.

۳٫      فرصت­ها و تهدیدات نفت عراق برای نفت ایران:

۳٫۱٫           تهدیدات احتمالی:

در تحلیل کلی تهدیداتی که از سوی نفت عراق نسبت به نفت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد می­بایست به چند مورد توجه کرد و در قالب یک دسته­بندی کلی به محورهای اصلی اشاره نمود.

محور اول: برنامه­های آینده عراق

عراق در سال ۲۰۰۸ یک برنامه ۱۰ ساله (۲۰۰۸- ۲۰۱۷)، نقشه راهی برای بخش نفت و گاز تدارک دید که به موجی آن قرار است صنعت نفت عراق در طی دو مرحله، ظرفیت تولیدی خود را به ۶ میلیون بشکه در روز افزایش دهد این دو مرحله عبارتند از:

مرحله اول (۲۰۰۸- ۲۰۱۲): رسیدن به ظرفیت تولیدی ۴٫۱ میلیون بشکه در روز (یعنی معادل ظرفیت تولیدی ایران)  و مرحله دوم (۲۰۱۲- ۲۰۱۷): رسیدن به ظرفیت تولیدی ۶ میلیون بشکه در روز.

همچنین اکتشاف ۴۰ میلیارد بشکه نفت و ۷۰ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی نیز در این برنامه مود توجه قرار گرفته است و نکته جالب­تر این است که بر اساس برنامه عملکردی انجام شده، بازنگری اساسی در برنامه مذکور انجام شد و در مرحله دوم (۲۰۱۲- ۲۰۱۷)، ظرفیت تولیدی ار ۶ میلیون بشکه به ۱۲ میلیون بشکه در روز ارتقا داده شد.(حسینی، ۱۳۸۹: ۵۱۴) که البته با روند رو به رشد و برنامه­های اجرایی و پیمان­های مشترک با شرکت­های بین­المللی مطرح دنیا نظیر شل، اکسون و … این مهم، چندان هم دور از دسترس نخواهد بود، به گونه­ای که جایگاه نفتی عربستان را نیز به شدت تهدید می­کند.

در طی دو مرحله مناقصه که به فاصله شش ماه از یکدیگر یعنی در ژوئن و دسامبر ۲۰۰۹ توسط کشور عراق جهت واگذاری بهره­برداری از مخازن نفت و گازی این کشور برگزار گردید، بسیاری از بزرگترین شرکت­های دنیا حضور داشتند که در مخازن مختلف برنده شدند، ضمن اینکه بهره­برداری از میدان بزرگ مجنون که با میدان آزادگان ایران مشترک است، شرکت­های شل و پتروناس واگذار گردید و در قراردادهای گازی نیز، شرکت­ها گازپروم[۳] روسیه،TPAO ترکیه، پتروناس مالزی و کوگاز[۴] کره برای بهره­برداری از میدان بدره که با میدان آذر ایران مشترک است برنده مناقصه گردیدند. (حسینی، ۱۳۸۹: ۵۱۵)

عراق قصد دارد که با افزایش سقف تولید تا مرز ۵.۵ میلیون بشکه در روز، در سال ۲۰۱۴ درخواست سهمیه مجدد متوازن با عربستان را تقدیم اوپک نماید. در حالی که با روند موجود، سهم ایران از اوپک دچار مشکل خواهد شد و احتمال نزول جایگاه ایران به مقام سومی اوپک بیش از گذشته می­باشد. عراق با تثبیت خود در بازارهای آسیایی، در صدد گسترش صادرات در سال‌های آینده و رقابت با عربستان سعودی در بازارهای جهانی است. آنچه که تهدید جدی­تری برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می­آید، وجود حوزه­های نفتی مشترک با عراق است. در مرزهای دو کشور، پنج مخزن نفتی دهلران، نفت‌شهر، پایدار غرب، آزادگان و یادآوران قرار گرفته‌اند. در حالی که ایران از سه منطقه دهلران، پایدار غرب و نفت‌شهر، تولید اندکی دارد و از دو میدان بزرگ «آزادگان» و «یادآوران، بهره­برداری چندانی انجام نمی­گیرد بسیاری از شرکت­های بین­المللی در حال استخراج از این منابع مشترک به سود عراق می­باشند[۵].

محور دوم: میادین مشترک ایران با عراق[۶]

ایران در مرز خود با عراق، ۵ مخزن نفتی مشترک دارد که ۳ میدان دهلران، نفت­شهر و پایدار غرب از این میادین در حال تولید و ۲ میدان آزادگان و یادآوران هم در حال توسعه هستند. بنابر محاسبات صورت گرفته میدان آزادگان، یکی از غنی­ترین میادین نفتی جهان است و میدان یادآوران نیز با ۱۷ میلیارد بشکه ذخیره نفت به تنهایی معادل کل ذخیره کشور الجزایر، نفت را در خود نگهداری می­کند. وجود چنین ذخایر ارزشمندی در کنار میل و نیاز شدید عراق به افزایش درآمدهای نفتی خود باعث شد این کشور طی چند سال اخیر، بیش از ۷۰ بلوک اکتشافی و ۶۵ میدان نفتی خود را به مناقصه بین­المللی بگذارد که شرکت­های بزرگی از انگلیس، روسیه، فرانسه، چین، نروژ و مالزی شرکت کرده و برنده شدند.

آمارهای موجود نشان می­دهد که با انجام این مناقصات شرکت­های غربی، روسی و آسیای­شرقی متعهد شده­اند ظرف یک سال حدود ۸ میلیارد دلار و طی ۳ سال، بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار در پروژه­های نفتی عراق سرمایه­گذاری کنند. هدف عراق از این اقدامات، افزایش حجم تولید روزانه خود از ۵/۲ میلیون بشکه فعلی به روزانه ۶ میلیون بشکه تا ۴ سال آینده و ۱۲ میلیون بشکه در روز طی ۶ سال آینده است؛ هدفی که در صورت تحقق این کشور را به رقیبی جدی برای عربستان و عنصری تعیین­کننده در اوپک تبدیل می­کند.

ایران بنابر گزارش­های رسمی ظرف چند سال آینده و در صورت ادامه روند فعلی سرمایه­گذاری­ها، از نظر ذخایر نفت در جا پس از عربستان، کانادا و ونزوئلا به رده چهارم رفته است و از لحاظ تولید روزانه در جهان نیز پس از عربستان، روسیه، آمریکا، چین، عراق و احتمالا کانادا به رده ۶ یا ۷ و از نظر صادرات در درون اوپک هم بعد از عربستان، امارات، عراق و نیجریه به پله ۵ تنزل پیدا می­کند.

میدان نفتی « نفت­شهر»: میدان نفتی «نفت­شهر» از جمله میادین خشکی مشترک بین ایران و عراق است که در فاصله ۱۰۰ کیلومتر شمال غربی ایلام و ۲۳۰ کیلومتری جنوب غربی کرمانشاه واقع شده است. این میدان به دلیل آسیب‌هایی که در دوران جنگ متحمل شده بود هنوز با عدم بهره‌‌وری مناسب مواجه است. نفت‌شهر، «نفت‌شاه یا طینه سابق» به عنوان تنها شهر نفت‌خیز استان کرمانشاه حدود دو و نیم کیلومتر با نوار مرزی ایران، عراق فاصله دارد بر این اساس چاه‌های نفت عراق نیز کنار دره‌ای واقع شده‌اند که نفت‌شهر در داخل آن قرار دارد. این منطقه به لحاظ اهمیت برای هر دو کشور از جایگاه ویژ‌ه‌ای برخوردار است تا جایی که طی سال‌های ۵۱ تا ۵۳ ارتش عراق حدود ۷۵ بار این منطقه را مورد حمله قرار داد اما هیچگاه موفق به تصدی بر آن نشد. این میدان نفتی دارای معادل ۶۹۲ میلیون بشکه نفت و کلاهک گازی است. آسماری فوقانی “بخش کلهر “ با ضخامت ۷۱ متری در این میدان خواص مخزنی دارد، این میدان در سال ۱۹۲۳ در تاقدیس نفت شهر کشف شد و میدان نفت‌خانه بخش عراقی این میدان در سال ۱۹۲۷ توسط شرکت نفت انگلیس و عراق کشف گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به میدان نفتی نفت شهر تغییر نام یافت و تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه می­باشد.

میدان نفتی دهلران: میدان دهلران بهره‌مند از کلاهک گازی و نفت خام درجای اولیه به میزان چهار هزار و ۲۱۲ میلیون بشکه است که از این حجم می‌توان حدود ۶۳۵ میلیون بشکه را برداشت کرد که تا سال۱۳۷۰ حدود ۱۲ میلیون بشکه نفت از این میدان برداشت شده است. میدان نفتی دهلران در ۱۲۰ کیلومتری غرب دزفول، ۲۰۰ کیلومتری شمال اهواز و ۲۰ کیلومتری شهر دهلران قرار گرفته که از هدف‌های تعیین شده جهت ارتقاء بهره‌وری این میدان می‌توان به افزایش نرخ تولید از هزار بشکه نفت در روز به ۲۵ هزار بشکه نفت در روز طی یک فاز اشاره کرد.

آزادگان شمالی و جنوبی: میدان عظیم نفتی آزادگان یکی از بزرگترین میادین نفتی ایران و جهان است که در سال ۱۳۷۶ کشف شد. این میدان در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر در۸۰ کیلومتری غرب اهواز و منطقه دشت آزادگان واقع شده است. میدان نفتی آزادگان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود که به اذعان بعضی کارشناسان گازپروم، میدان آزادگان یک میدان واحد است. میدان نفتی آزادگان شمالی در ۱۲۰ کیلومتری غرب اهواز، منطقه مرزی بین ایران و عراق واقع شده است. این میدان در حدود پنج هزار و هشت میلیون بشکه نفت دارد. میدان مشترک آزادگان از جمله میادینی است که بیش از ۱۰ سال طرح و توسعه آن طول کشیده و هرچند قرار بوده تولید اولیه آن روزانه به ۵۰ هزار بشکه برسد اما هم اکنون ۳۵ هزار بشکه نفت تولید روزانه دارد.

میدان نفتی یادآوران: میدان نفتی یادآوران با مجموع نفت‌خام درجای بیش از ۱۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه در جنوب میدان نفتی آزادگان در خوزستان و نزدیک مرز مشترک ایران و عراق واقع شده است. تولید روزانه میدان نفتی یادآوران بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه نفت­ خام پیش‌بینی شده است. قرارداد توسعه میدان نفتی یادآوران با ارزش تقریبی دو میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت ساینوپک چین امضا شد. بر اساس این قرارداد، توسعه فاز اول میدان یادآوران برای تولید ۸۵ هزار بشکه و فاز دوم برای تولید ۱۰۰ هزار بشکه در مجموع ۱۸۵هزار بشکه نفت در روز به این شرکت چینی واگذار شد. اولین لرزه‌نگاری در منطقه در سال ۱۳۷۵ انجام شده و در سال ۱۳۷۹ لرزه‌نگاری اکتشافی صورت گرفت و با ادامه اکتشاف مشخص شد فاصله بین دو میدان نفتی کوشک و حسینیه نیز مخزن نفت است. بین میادین کوشک و حسینیه فاصله­ای است که به ظاهر محل مخزن جدید است. مجموع میادین کوشک و حسینیه و حد فاصل تازه کشف شده بین این دو میدان به نام «یادآوران» تغییر نام داد.

محور سوم: تاثیرات جانبی نفت عراق بر نفت ایران

آنچه که مغفول می­ماند این است که همواره توجه و حساسیت جدی ایران متوجه عربستان بوده است و کمتر به تهدیدی که از سوی عراق و آینده نفت آن برای ایران وجود دارد تمرکز شده است هر چند که در اخیرا این مورد نیز از دغدغه­های سیاستگذاران حوزه انرژی قرار گرفته است. علاوه بر اینکه، عراق با برنامه­های جدی در صدد کسب جایگاه ویژه­ای در اوپک و بازار جهانی نفت و گاز است در طی یک سال اخیر که تحریم­های نفتی ایران شدت گرفته است، توانسته است کاهش نفت ایران را با افزایش ظرفیت خود جبران نماید و در واقع به این طریق، تهدیدات ایران نسبت به کاهش عرضه و افزایش قیمت را خنثی نموده است که خواسته و ناخواسته به سود کشورهای تحریم­کننده ایران بوده است، از سوی دیگر، افزایش قدرت نفتی عراق با توجه به تسلط کشورهای غربی بر نفت این کشور، موجب کاهش قدرت چانه­زنی و دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی می­شود که می­بایست به صورت جدی مورد توجه مسئولین حوزه انرژی باشد و با راهکارهای دیپلماتیک در صدد کنترل سیاست­های نفتی عراق باشند.

ضمن اینکه آمریکا به عنوان بزرگترین دشمن ایران، با نقشه­ای حساب ­شده پس از ۱۱ سپتامبر، ضمن زمینه­سازی جهت حضور در منطقه خاورمیانه، منابع نفتی کشور عراق را با اشغال این کشور در دست گرفت. کنترل منابع نفتی استراتژیک عراق در آغاز قرن ۲۱ آمریکا را قادر می­کند با یک دستور کار جهانی، اهداف چند منظوره را برای اعمال قدرت خود (در حوزه­های پولی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی) و نیز ایجاد نظم نفتی بین­المللی دنبال کند. در استراتژی جدید آمریکا در منطقه، دو عامل نرم­افزاری (پیشبرد دموکراسی) و سخت­افزاری (استفاده از قدرت نظامی برای مقابله با تهدیدات) به چشم می­خورد. بر این اساس، ایالات متحده در صدد است در سیر شکل­دهی نظم جهانی به وسیله استراتژی نرم­افزاری و سخت­افزاری به هدف­های خود دست یابد. از جمله هدف­های آمریکا که به منزله استراتژی مهمی در سیاست خارجی این کشور به شمار می­رود، کنترل مراکز حیاتی اقتصادی و استراتژیک جهان است که با سلطه و کنترل منابع تامین­کننده انرژی بر کشورهای پیشرفته جهان می­تواند اعمال کند.( تخشید و متین، ۱۳۹۰:  ۲۲۸) که عراق برای تحقق این اهداف آمریکایی می­توانست به عنوان یکی از مراکز کلیدی محسوب شود که بنا به اطلاعات به دست آمده در طی چند سال گذشته، علاوه بر غارتی که از سوی آمریکا در منابع نفتی عراق صورت گرفته است، کنترل منابع نفتی این کشور نیز در اختیار آمریکاست.

۳٫۲٫           فرصت­­های پیش رو:

همکاری­های نفتی ایران و عراق در طی سال­های اخیر در مسیری رو به رشد قرار داشته و به عنوان مکمل یکدیگر و در جهت تامین منافع دو کشور تلقی شده­اند. از این رو، انتظار می­رود که فعالیت شرکت­های نفتی چند ملیتی در عراق، به ویژه در مناطق نفتی مشترک دو کشور، به نحوی مدیریت شود که به روابط صمیمانه موجود در میان این دو کشور همسایه لطمه وارد نشود. زیرا ایران به عنوان کشوری که دارای قابلیت­های فنی و مهندسی و امکانات ویژه در صنعت نفت است می­تواند در بازسازی و توسعه صنعت نفت عراق سهم عمده­ای داشته باشد از جمله نقاط قوت ایران، می­توان به تجارب ارزشمند این کشور در زمینه ساخت پالایشگاه اشاره کرد. با توجه به اینکه عراق، اجرای تعدادی پالایشگاه را در برنامه­های خود گنجانده است، لذا ایران می­تواند در طرح­های مذکور و همچنین تولید نفت در طرح­های مشترک همکاری نماید. طرح دیگری که ایران می­تواند در اجرای آن به عراق کمک نماید، بهره­برداری از گازهای همراه نفت است که در حال حاضر به هدر می­رود در حالی که درامد حاصل از آن می­تواند به چیزی حدود ۳ میلیارد دلار در سال بالغ شود. تاکنون طرح­هایی مانند توسعه میدان­های نفتی مشترک و همچنین طرح احداث خطوط لوله که نفت خام عراق را به ایران ارسال و محصولات نفتی را پس از پالایش به عراق منتقل سازد، مورد توجه قرار گرفته­اند. (ثقفی­عامری، ۱۳۸۹: ۲۱۴)

جمهوری اسلامی ایران می­تواند در چندین محور با همکاری با کشور عراق، علاوه بر استفاده از فرصت­ها، در صدد تبدیل تهدیدات موجود به فرصت­های جدید برآید. به جرئت می­توان گفت، عراق می­تواند مهم­ترین شریک استراتژیک نفتی ایران در آینده نه چندان دور باشد که با یک ائتلاف جدی، زمینه قدرتمندی و چانه­زنی فراوانی برای هر دو کشور در عرصه­های سیاسی- اجتماعی و بازارهای اقتصادی را فراهم سازد، ضمن اینکه نزدیکی فرهنگی- مذهبی و تمدنی دو کشور نیز بر قدرت این ائتلاف می­افزاید و حتی امکان قدرت بهتر تنگه هرمز به عنوان مهم­ترین و استراتژیک­ترین تنگه نفتی جهان را نیز بهتر و بیشتر فراهم می­کند که یکی دیگر از نقاط اشتراک این دو کشور است. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که عربستان، هر چند که در حال حاضر بیشترین صادرات بازار نفت را در اختیار دارد ولی این روند با توجه به کاهش قدرت مخازن این کشور، رو به افول می­باشد و در طی چند سال آینده، بازار نفت و انرژی با کاهش تولید و صادرات این کشور، مواجه خواهد شد که زمینه قدرت بیشتر ائتلاف ایران- عراق را فراهم می­کند.

البته در صورت غفلت از این ائتلاف و با توجه به نیاز کشور عراق به تولید بیشتر و تولید ثروت برای بازسازی­های نفتی، کشورهای دیگر در صدد ایجاد همکاری متشترک و ائتلاف با این کشور بر خواهند آمد که در این حالت، چشم­اندازی که برای عراق متصور است، ارتباط این کشور با تولیدکنندگان بزرگ مثل عربستان و روسیه، ظهور یک عراق قدرتمند به عنوان یک متحد استراتژیک برای آمریکا در منطقه و آثار این قدرت جدید، برتری عراق در درون اوپک، نقش عراق در منطقه و خصوصا در ارتباط با ایران، سناریوهای احتمالی که ممکن است پیش بیاید و … می­باشد، مسائلی که نکات مهم و چالش­های مختلفی را پیش­روی بازار و به ویژه همسایگان آن قرار می­دهد و بایستی مورد توجه باشد(حسینی، ۱۳۸۹: ۵۰۹)، لذا این مسائل ضرورت توجه جدی­تر مسئولین را به کشور عراق بیشتر می­کند. جمهوری اسلامی ایران می­تواند در چندین محور به همکاری با این کشور بپردازد که در ادامه به برخی از این موارد اشاره می­گردد.

اولین حوزه همکاری را می­توان در مسائل فنی- مهندسی دانست، با توجه به اینکه، کشور عراق در حال توسعه صنایع نفت و گاز خویش است و نیاز به حضور گروه­ها و شرکت­های فنی جهت راه­اندازی و استخراج از میادین مربوطه دارد- هرچند که ایران در مناقصات سال ۲۰۰۹ حضور جدی نداشت- می­بایست از فرصت به وجود آمده، استفاده نموده و در حوزه مسائل فنی- مهندسی با این کشور همکاری نماید و از این طریق، علاوه بر کسب درآمدهای مربوطه، به ایجاد همکاری جدی­تر در سایر عرصه­های نفتی و تجاری این کشور اقدام نماید، ضمن اینکه، تحقق این امر می­تواند زمینه­ای برای همکاری دو کشور در استحصال و استخراج مناسب از میادین مشترک با حفظ قواعد تولید صیانتی باشد.

دومین عرصه همکاری را می­توان در حوزه آموزش و پژوهش در عرصه­های مربوط به نفت و گاز و انتقال تجربیات محقق ساخت. با توجه به تجربه صد ساله ایران در حوزه نفت و مدیریت سی ساله کارآمد و مستقل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، می­توان با برگزاری دوره­های دانش­افزایی و آموزشی برای متخصصان عراقی، علاوه بر ایجاد اعتماد در آن­ها، زمینه همکاری­های دیگر را نیز فراهم ساخت.

سومین عرصه همکاری مربوط به مسائل مربوط به راه­اندازی پالایشگاه­ها و مراکز فراورش نفت خام جهت ایجاد ارزش­ افزوده بیشتر در منابع نفت و گازی است که این امر به ویژه در مخازن مشترک، امکان سودآوری بیشتری را فراهم می­کند.

هر چند که می­توان زمینه­های دیگر همکاری را نیز پیشنهاد داد ولی نباید فراموش کرد که تمامی موارد مذکور، نیازمند همت و تلاش فراوان مسئولین، اعتمادسازی و جلب نظر طرف عراقی است که البته این امر نیز نیازمند برخورداری جمهوری اسلامی ایران از یک دیپلماسی قدرتمند در حوزه انرژی است. با توجه به اینکه در مذاکرات اخیر جمهوری اسلامی ایران با گروه ۵+۱، مکان پیشنهادی ایران، کشور عراق (شهر بغداد) بود، این امر می­تواند به عنوان یک گام جدی در اعتمادسازی در طرف عراقی محسوب شود که قطعا در روابط حسنه ایران و عراق در آینده تاثیر بسیار خوبی خواهد داشت، آنچه که مسلم است این است که وجود دشمنان مشترک در مقابل این دو کشور و نزدیکی فرهنگی و هم­جواری مکانی بین آن­ها می­تواند به عنوان عناصر اساسی در ایجاد همکاری و ائتلاف­های قدرتمند بین دو کشور به شمار آید.

۴٫      جمع­بندی و نتیجه­گیری:

با توجه به جایگاه ویژه نفت عراق در بازار انرژی امروز و پتانسیل­های موجود در این کشور، در طی چند سال اخیر، توجه فراوانی را به خود جلب نموده است. نیاز فراوان کشور عراق به بازسازی­های بعد از اشغال، ناتوانی دانشی و فنی در اکتشاف و استخراج و فراورش منابع نفتی، قرار داشتن در موقعیت ویژه جغرافیایی، نیاز روز افزون جامعه جهانی به انرژی و … موجب شده است که بسیاری از شرکت­های بین­المللی و کشورهای صنعتی، نسبت به منابع نفتی این کشور و استفاده از فرصت به وجود آمده در جهت حداکثرسازی منافع خویش، اقدامات اساسی را لحاظ نمایند.

وضعیت پیچیده نفت و انرژی ایران و شرایط تحریم­ها و کارشکنی­های طرف غربی، وجود مخازن مشترک نفت و گاز با عراق و مواردی از این دست، ایجاب می­کند که جمهوری اسلامی ایران نیز به صورت خاص به نفت عراق و فرصت­ها و تهدیدات احتمالی نفت این کشور برای نفت جمهوری اسلامی ایران توجه داشته باشد. از آنجا که امکان جبران و جایگزینی نفت ایران از سوی نفت عراق بسیار زیاد است و از سوی دیگر، عراق می­کوشد موقعیت خود را در اوپک بهبود بخشیده و در طی برنامه­های خویش در صدد افزایش میزان تولید نفت خویش به دوازده میلیون بشکه در روز تا چند سال آینده است که همین امر می­تواند موقعیت ایران را از لحاظ سیاسی و اقتصادی به خطر اندازد، لذا جمهوری اسلامی ایران می­بایست با تحلیل دقیق موقعیت موجود و با توجه به پیش­بینی­های کارگشا نسبت به آینده، در صدد ایجاد ائتلاف جدی با کشور عراق برآمده و ضمن تلاش برای حفظ سهم و ثروت خویش در مخازن مشترک، در راستای تبدیل تهدیدات احتمالی به فرصت­های جدید­ برآید و با ایجاد همکاری مشترک، زمینه قدرتمندی هر دو کشور را در عرصه­های سیاسی و اقتصادی فراهم آورد.

۵٫      منابع و مآخذ:

–         استرن اندی(۱۳۸۹)، ترجمه آناهیتا معتضدراد، برنده جنگ­های نفتی کیست؟، انتشارات طاق بستان، تهران.

–         اسرافیلی­دیزجی بهروز(۱۳۸۸)، مخازن نفتی وگازی مشترک ایران با کشورهای همسایه در حوضه زاگرس، نشریه شاهدجوان، شماره ۵۵، صص ۲۰- ۲۱٫

–         اسماعیلی زیبا(۱۳۸۸)، میادین مشترک: خط مقدم صنعت نفت، روزنامه جام­جم، به تاریخ ۱/ ۱۰/ ۱۳۸۸٫

–         بهشتی دهکردی علی، رحیمی غلامعلی و رازدان مهسا(۱۳۸۵)، چشم­انداز جهانی نفت و انرژی، موسسات مطالعات بین­المللی انرژی، پاییز ۱۳۸۵٫

–         تخشید محمدرضا، متین مهدی(۱۳۹۰)، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس و تهاجم نظامی ایالات متحده به عراق، قصلنامه مطالعات جهان، دوره اول، شماره ۱، پاییز ۱۳۹۰، صص ۲۰۵- ۲۳۲٫

–         ثقفی­عامری ناصر(۱۳۸۹)، ایران و تحولات ژئوپولتیک نفت و گاز، مجموعه مقالات نفت و سیاست خارجی، پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، آبان ۱۳۸۹، صص ۲۰۶- ۲۳۱٫

–         حسینی سیدمهدی(۱۳۸۹)، توسعه صنایع نفت عراق و تاثیر آن بر بازار انرژی و ایران، مجموعه مقالات نفت و سیاست خارجی، پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، آبان ۱۳۸۹، صص ۵۰۸- ۵۲۷٫

–         قنبری علی(۱۳۹۰)، اقتصادهای نفتی، نشر چالش، تهران.

–         کاظم­الزبیدی حسن لطیف، عبدا… سلمان هیثم، عبودحلفی عبدالجبار، الفریجی حیدر(۱۳۹۰)، ترجمه جواد اصغری، مجموعه مقالات نفت و سیاست­های نفتی عراق، نشر موسسه مطالعات اندیشه­سازان نور، تهران.

–         نوروزی محمد(۱۳۹۰)، گفتارهای عمومی درباره مسائل نفت ایران، انتشارات انجمن علمی دانشجویی معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه­السلام، تهران.

 

---

[۲]  نشریه مشعل، شماره ۱۸۸: ۳۱

Gazprom [3]

 KOGAS [4]

[۵]  جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت تابناک مراجعه شود.

[۶]  جمع­بندی شده از: اسماعیلی، ۱۳۸۸: ۱ و اسرافیلی دیزجی، ۱۳۸۸: ۲۰- ۲۱ ، ویکی­پدیا ذیل عبارت مخازن نفتی مشترک.

این مطلب از نویسنده (محمد نوروزی) پیش از این در سال ۱۳۹۱ سایت برهان و بسیاری از خبرگزاری های دیگر نیز منتشر شده است.