آشنایی با منابع نفتی غیر متعارف unconventional oil

یکی از جدیدترین مباحثی که توجه بسیاری از سیاستگذاران و فعالان حوزه نفت و گاز را به خود جلب کرده است مربوط به منابع نفتی غیرمتعارف (unconventional oil)است به گونه ای که عده ای معتقدند این منابع، بزودی ساختارهای کلی انرژی دنیا را تغییر خواهد داد و بسیاری از معادلات موجود را بر هم خواهد زد. هر چند که جمهوری اسلامی ایران نیز شناسایی این منابع را در دستور کار خویش قرار داده است ولی آنچه که مسلم است این است که بسیاری از کشورهای مصرف کننده به ویژه امریکا و کانادا در این زمینه گامهای مستحکم تری برداشته اند و می کوشند از این طریق بر حجم ذخائر خود افزوده و از واردات منابع نفتی خودداری کنند. شاید بتوان گفت مهم­ترین دلیل رویکرد به سمت تولید از مخازن غیرمتعارف با وجود گران بودن بهره­ برداری از این منابع، کاهش تولید از مخازن معمول و افت اکتشاف این منابعِ سهل الوصول است. هر چند که نباید فراموش کرد، تولید اقتصادی از منابع نفت سنگین به قیمت جهانی نفت و فناوری موجود بستگی دارد.

لینک زیر، توضیحات بیشتری در این زمینه ارائه می دهد.

http://did.ir/catalog/index.aspx?cn=557BE05

بر روی لینک موجود در این صفحه که یک مقاله لاتین است کلیک فرمایید.

مطالب زیر نیز از سایت اقتصاد آنلاین ارائه شده است که توضیحاتی اجمالی در این زمینه ارائه می دهد:

امریکایی‌ها تکنولوژی‌های مناسب تولیدگاز غیرمتعارف را توسعه داده‌اند لذا شتاب افزایش تولید در شش، هفت‌سال گذشته بسیار زیاد بوده است. اگر در سال 2000 یک‌درصد مصرف گاز امریکا از محل یکی از منابع گاز غیرمتعارف یعنی گازرُسی (Shale Gas) تولید می‌شد، هم‌اکنون در پایان سال 2012 براساس آمار و منابعی که در اختیار است تولید این نوع گاز به بیش از 20 درصد نیازهای امریکا افزایش یافته است، این دستاورد بزرگی است.

این رویداد تحقق پیدا نمی‌کرد، مگر در پرتو توسعه تکنولوژی‌های خاص که مبتکر آن خود امریکایی‌ها هستند. این تکنولوژی‌ها عمدتاً‌ شامل حفاری‌ افقی Horizontal Drilling) ) است که در دهه 1980 شروع شده و به‌تدریج تکمیل گردید و تکنولوژی شکست هیدرولیکی (Hydraulic Fracturing)، یعنی شکست صخره‌های رُسی با کمک ‌فشار آب. همان طور که گفته شد توسعه‌‌دهنده این نوع تکنولوژی‌ها، امریکایی‌ها هستند. تکنولوژی حفاری افقی تا حدود زیادی فراگیر شده اما تکنولوژی شکست هیدرولیکی انحصاراً در اختیار خود آنهاست و هنوز بیرون از امریکا انتشار پیدا نکرده است. در سال‌های اخیر چینی‌ها و هندی‌ها گفت‌‌وگوهایی با امریکایی‌ها در این زمینه انجام داده‌اند و قرار شده در چارچوب مبادلات سیاسی، امریکایی‌ها این تکنولوژی را به‌صورت مشارکتی در اختیار آنها بگذارند. طبق آخرین گزارش‌ها چینی‌ها مشغول خرید سهام برخی از شرکت‌های متخصص در این تکنولوژی در کانادا و امریکا شده‌اند.

اما قبل از پرداختن به پاسخ سوال‌های بعدی، خوب است مختصری در مورد منابع گاز متعارف صحبت شود تا برای خوانندگان محترم مطالبی که مطرح خواهد شد بهتر قابل درک و هضم باشد. به‌طورکلی پنج منبع عمده برای گاز غیرمتعارف معرفی می‌شود :

1ـ گاز هیدرات‌ها(Gas Hydrates) : ذخایر گاز به تله افتاده در کریستال‌های یخ در مناطق یخ‌زده و کف اقیانوس‌ها می‌باشد. بزرگترین منابع گازی جهان از این نوع است که بیش از مجموع ذخایر سایر منابع است.

2ـ گاز متان همراه لایه‌های ذغال‌سنگ (Coal-Bed Methane). براساس برآورد آژانس بین‌المللی انرژی CBM منبع 10درصد از کل تولید گاز در سال 2008 در ایالات متحده، 4درصد درکانادا و 8درصد در استرالیا بوده است. چین و مخصوصاً هند ذخایر بسیار عظیمی از این نوع گاز دارند.

3ـ گازهای آلی سطحی(shallow biogenic gas)  : این نوع گاز نیز در رگه‌های ذغال‌سنگ یافت می‌شود. اما روش تولید آن با CBM متفاوت است.

4ـ گاز سخت (Tight Gas) : این نوع گاز در سازند‌های صخره‌ای با نفوذ‌پذیری بسیارکم وجود دارد که آزادسازی آنها مستلزم عملیات شکست هیدرولیکی می‌باشد.

5ـ گاز صخره‌های رُسی (Shale Gas) که در صخره‌های رُسی وجود دارد و به‌طور اختصاری در اینجا به آنها گاز رُسی اطلاق می‌کنیم. به‌طور غیرمعمول این صخره‌ها هم منشأ گازند و هم محل ذخیره آنها، یعنی صخره رسُی ظرف و مظروف گاز می‌باشد.

دو دسته اخیر یعنی گاز سخت و گاز رُسی هستند که در حال حاضر علاقه محافل تجاری و رسانه‌ای را به خود جلب کرده و سروصدای زیادی پیرامون آنها برپا شده است. انقلاب گازرُسی اشاره به تحول اساسی در کشف و تولید این نوع گاز دارد.