نشست علمی: حکمرانی منابع طبیعی؛ چیستی، شاخص ها و راهکارها

مطالعات نشان می­دهد توسعه اقتصادی در عموم کشورهای غنی از منابع طبیعی در مقایسه با کشورهای دیگر، بسیار کمتر است. توجیه چرایی وقوع چنین پدیده­ای در علوم مختلف اقتصاد، جامعه­ شناسی، علوم سیاسی و … همواره محل بحث بوده است. مطرح شدن مفاهیمی نظیر «نفرین منابع طبیعی»، «دولت رانتیر» و … تنها نمونه­هایی از گستره دانشی شکل ­گرفته حول بررسی چنین پدیده­ای بوده است.

عموم بررسی­ها و اظهارنظرهای انجام گرفته پیرامون چرایی ضعف این کشورها در امر توسعه، گویای این واقعیت است که مدیریت و حکمرانی منابع طبیعی است که زمینه بهره­گیری­های مناسب از آنها را در راستای امر توسعه فراهم می­سازد. توسعه مبتنی بر منابع طبیعی از مباحثی است که همواره محل مناقشه فعالان حوزه اقتصاد و توسعه بوده و هنوز هم فرجام مشخصی بر این نزاع کلامی تعیین نشده است ولی می­توان گفت، استفاده نامناسب و غیرهدفمند از منابع طبیعی همیشه از سوی سیاستگذاران و مجریان برنامه­های توسعه نهی شده است. ناگفته پیداست که ارزش منابع طبیعی محدود به ارزش اقتصادی آنها نبوده و استفاده­های سیاسی و اجتماعی از این منابع نیز محل تامل جدی است.   در تمام سطوح محلی، ملی و بین‌المللی، بازیگران در رقابت برای دسترسی، کنترل و کسب سود از منابع طبیعی هستند. اینکه چگونه این رقابت​ها ادامه می‌یابد و مرتفع می‌شود و چه کسی نهایتاً از آن‌ها سود می‌برد، در قلب حکمرانی منابع طبیعی قرار دارد.

طی سال­های اخیر، حکمرانی منابع طبیعی – که البته یکی از مفاهیم چند بُعدی، پیچیده و انتزاعی است- مورد توجه بیشتری از جانب موسسات و سازمان­های بین­المللی بوده است به گونه­ای که برخی از این موسسات با طراحی شاخص­های چندگانه و بررسی­های تخصصی در کشورهای مختلف برخوردار از منابع طبیعی (اعم از نفت و گاز، ذعال سنگ، مس، الماس و …) سعی در اظهارنظر و رتبه­بندی توانمندی این کشورها در زمینه حکمرانی منابع طبیعی داشته­اند. هر چند برخی معتقدند این موسسات از ابزارهای شاخص­گذاری و رتبه­ بندی به دنبال منافع فردی و ملی خویش هستند و اهداف خاصی را دنبال می­کنند ولی اطلاع از این شاخص­ها به منظور طراحی شاخص­های ارزیابی مناسب بومی، خالی از لطف نخواهد بود.